Dag 5 – Het Tobameer – Het indrukwekkende restant van een supervulkaan

75.000 jaar geleden knetterde, daverde en spuwde de Toba vulkaan in Noord-Sumatra. Een massale hoeveelheid vulkanisch gesteente werd uitgespuwd, gebruikelijk bij de uitbarsting van een zogenaamde supervulkaan. Die vulkanen zijn in staat enorme erupties voort te brengen die zeer verwoestend zijn. Zo verwoestend zelfs dat de gevolgen catastrofaal kunnen zijn en zelfs wereldwijd gevoeld worden. Zo zouden deze erupties door de massale hoeveelheid stof dat in de atmosfeer wordt uitgestoten, de temperatuur op aarde een aantal graden kunnen laten dalen of erger nog, een ijstijd uitlokken.

De uitbarsting van de Toba vulkaan, één van de grootste uitbarstingen ooit en sowieso de zwaarste in de laatste twee miljoen jaar en zeker de zwaarste sinds het ontstaan van de mens, bleef ook niet zonder gevolgen. De donkere stoflaag in de atmosfeer liet amper of geen zonlicht door, sulfer en as dwaalden hele continenten af wat uiteraard een grote impact had op de temperatuur, het klimaat in het algemeen, de plantengroei en het dierenrijk maar ook op het mensdom. Zo zou volgens wetenschappers ook de evolutie van het menselijk ras beïnvloed zijn geweest. Immers in de evolutieleer zit een sprong die zich rond die tijd heeft voorgedaan en volgens aanhangers van de ‘Toba-catastrofe theorie’ zou de mensheid toen gekrompen zijn tot slechts enkele duizenden die enkel op het Afrikaanse continent overleefden maar die ook in de vulkanische winter die volgde (minstens tien jaar), beter leerden samenwerken en zo een evolutionaire sprong maakten en die hen in staat stelde  de Homo Erectus en de Neanderthaler te decimeren.

Elke theorie heeft natuurlijk voor- en tegenstanders. En zoals elke theorie ook steek houdt, wordt die ook evenveel keren ontkracht.

Wat zeker een overblijfsel is van die enorme uitbarsting, is het indrukwekkende Tobameer. Het grootste meer van zuidoost Azië is een kratermeer dat ontstond bij die buitenaardse uitbarsting. Het heeft enorme afmetingen van maar liefst honderd kilometer lang en eenendertig kilometer breed. Het kent ook een enorme diepte van om en bij de vijfhonderd meter.

De uitbarsting had nog tot gevolg dat dertigduizend jaar geleden, een schiereiland ontstond in het meer dat de naam Samosir kreeg. Het is meer dan duizend vierkante meter groot en het hart van de Batak-bevolking. Zij leven hier nog in hun traditionele huizen. Deze huizen hebben opvallend grote puntdaken die schijnbaar voorover hellen en die je al van ver boven de bomen ziet. De huizen zijn uit hout opgetrokken en steunen op hoge houten balken die nu rusten op een stenen of betonnen ondergrond om opstijgend vocht te vermijden. Onder deze huizen worden de dieren gestald, die ook voor wat warmte zorgen. Een houten ongemakkelijk trapje leidt naar een kleine opening waarlangs je diep gebukt, de woonst kan betreden. De Bataks leven vooral buitenshuis, de huizen dienen in de eerste plaats als droge leefruimte en slaapplaats, ook al wordt er achteraan een keuken voorzien die niet meer voorstelt dan een open vuurtje. De verschillende ‘kamers’ worden van elkaar gescheiden door prachtig geweven doeken.

Ambarita is een historisch dorp op Samosir, waar zich velen van deze ondertussen, opgeknapte huizen bevinden. Hier wonen nog steeds afstammelingen van de Batak-koning. Ambarita is vooral bekend omdat er recht werd gesproken over dorpelingen die beschuldigd werden van een misdaad. Op de ‘Stenen Stoelen’ (en dat mag je letterlijk nemen) bespraken de dorpsouderen het lot van de ‘misdadiger’. Volgens de overlevering werden zij die schuldig werden bevonden, doodgeslagen en dan onthoofd. Daarna werd het lichaam in stukken gehakt, het vlees gekookt en gastronomisch geserveerd aan en opgegeten door de ouderen en gedeeld met de dorpelingen.

Iets daarvandaan vind je Tomok, waar je bij aankomst wordt vastgeklampt door souvenirverkopers.

Het lijkt één lange straat vol met shops en stalletjes, maar Tomok herbergt wel degelijk een pareltje. Want hier bevinden zich de koningsgraven, waaronder die van de eerste koning die ooit voet zette op Samosir, koning Sidabutar. Hij was een belangrijk figuur in de Batak-cultuur want hij had veel invloed en droeg zo bij aan de eenwording van de regio en aan het versterken van de culturele identiteit van de Batak-bevolking. Zijn graf neemt een prominente plaats in op deze kleine begraafplaats. Zijn hoofd is uitgehouwen aan de voorzijde van de tombe die uit één stuk vulkanisch gesteente bestaat; onder zijn hoofd bevindt zich de beeltenis van zijn favoriete dienstbode. Achteraan zien we nog een kleinere beeltenis, blijkbaar van de vrouw waar hij zijn leven lang van gehouden heeft.

Met de boot varen we een heel stuk verder naar Sigapiton, een typisch dorpje hier op het eiland. We krijgen hier een mooi welkom door de plaatselijke scholieren, al blijken hun ingestudeerde danspasjes aan de aanlegsteiger eerder toevallig te zijn en eigenlijk te kaderen in het lokale schoolfeest dat toevallig nu plaatsvindt. Niet alleen hun dansbewegingen zijn indrukwekkend, ook hun kledij is opvallend en kleurrijk.  

Naast de prachtig uitgedoste scholieren, is ook de omgeving zoals je die kan verwachten : we worden omgeven door rijstvelden. We maken hier een redelijk intensieve wandeling over berg en dal en krijgen zo een inkijk in het dagelijkse leven van de bewoners van het eiland. Zo krijgen we de kans  eens binnen te kijken in de eerder sobere huisjes van de lokale bewoners. We zien rijstboeren op de velden, die met een ingenieus systeem van koorden waaraan plastiek en metalen bussen bevestigd zijn, proberen de vogels van hun velden te houden. Samosir kent een rijke vulkanische grond. Dat blijkt duidelijk uit de diverse gewassen die hier groeien : rijst (uiteraard), maar ook pinda’s voor die wereldberoemde pindasaus, bomen waaraan kleurrijk fruit hangt maar ook extra gele bananen en specerijen die groeien aan struiken of aan bomen.

Wat een heerlijke dag op Samosir is dit. Het authentieke Sumatra met kleine dorpjes, spontane bewoners, schitterende uitzichten, boottochtjes op het Toba meer. Of de uitbarsting van de Toba-vulkaan een invloed gehad heeft op de mensheid, kan ik niet met 100% zekerheid zeggen. Wat ik wel weet is dat het gezorgd heeft voor een schitterend stukje aarde, voor een immens kratermeer met daarin een eiland met die unieke Batak-woningen en hun bewoners. Alleen dat al was die vulkanische winter waard.