Dag 11- Borobudur – Een boeddistische parel verborgen onder as en puin

De ‘Berg van Vuur’ heeft zijn naam niet gestolen, want dat is nu net wat de vulkaan ‘Merapi’ letterlijk betekent. En dat hij vuur spuwt zal de wereld geweten hebben. Want de Merapi is de meest actieve vulkaan van Indonesië wat hem bijzonder gevaarlijk maakt voor de dicht bevolkte gebieden rondom hem, niet in het minst voor de duizenden inwoners die op de vulkaanflanken wonen. Net om zijn grote vulkanische activiteit wordt hij goed opgevolgd door vulkanologen want hij wordt als één van de gevaarlijkste vulkanen ter wereld beschouwd.

Die tientallen uitbarstingen hebben voor een zeer vruchtbare ondergrond gezorgd maar het vulkanische as en puin bedekten natuurlijk ook heel wat meer, waaronder één van de meest indrukwekkende  bouwwerken in Indonesië en waarschijnlijk ook wereldwijd.

Niet alleen onder puin en as maar ook onder het resultaat van eeuwenlange begroeiing werd de Borobudur in 1814 ontdekt. Dat gebeurde op het moment dat de Engelsen Java op de Nederlanders veroverden. De Britse gouverneur Thomas Raffles was niet ongevoelig voor geruchten die hij opving over een enorm monument dat zou verborgen liggen in de jungle. Een geheim dat de Javanen met zich meedroegen, maar door hun bijgeloof boezemde het complex eerder angst in en werd de plaats angstvallig vermeden. Hij stuurde een Nederlandse ingenieur op pad die samen met zijn opgetrommeld team van tweehonderd man zich een weg kapte en hakte door de jungle en meters as en puin afvoerde. Het resultaat van dat harde werk werd na anderhalve maand voor een stukje zichtbaar : de ruïnes van de Borobudur zagen weer daglicht na eeuwen te hebben overleefd in het donkere van de nacht. Het duurde nog tientallen jaren alvorens de volledige site iets of wat zichtbaar voor het oog werd. Zichtbaar natuurlijk ook voor wat we souvenirjagers zullen noemen en die heel wat kunst meenamen. Toen Java terug onder Nederlands gezag kwam, gingen de opgravingen tientallen jaren door en werd beslist de tempel te restaureren. Een huzarenstuk want de tempel is een uit de kluiten gewassen stoepa. Gelukkig was er voldoende onderzoek gebeurd waardoor de tempel beschreven kon worden. Het moment om een ‘telefoontje’ te plegen naar Theodoor van Erp, jawel de man van het paleis in Medan. Beelden werden gerestaureerd en beschadigde stenen werden vervangen, een werk dat verdergezet werd na zijn vertrek. Toch bleek dit niet voldoende om de Borobudur te beschermen tegen de tand des tijds. Immers de tempel is gebouwd op een heuvel en de tropische regenbuien zorgen voor immense neerslag die door het monument als een spons werden opgenomen en bovendien werd ook de zachte fundering van binnenuit aangetast. Die hoge vochtigheid zorgde voor het ontstaan van mos dat vervolgens ook de Borobudur verder aantastte, maar erger nog, diezelfde vochtigheid zorgde er ook voor dat delen van het gebouw steeds verzakten of gewoon inkalfden.

Een grote vraag drong zich op, ofwel de tempel volledig ontmantelen en de stukken tentoonstellen in musea of een zeer grondige renovatie die dit waterprobleem voorgoed zou oplossen. Gelukkig voor ons en voor allen die na ons komen, werd gekozen voor de tweede oplossing. Deze monumentale restauratie begon in de jaren zeventig toen Indonesië al lang onafhankelijk was. Gelukkig droeg de UNESCO zijn steentje bij tot deze tweede restauratie. Negen jaar had men nodig om de tempel volledig te ontmantelen, de heuvel te versterken en de tempel terug op te bouwen.

Het resultaat van dit gigantisch project bewonderen wij vandaag : de Borobudur in al zijn glorie.

De zon heeft het moeilijk vandaag, maar zelfs zonder zijn stralen, schittert de tempel voor mijn ogen. Negen jaar om dit te ontmantelen en terug op te bouwen? Lijkt mij wel gekkenwerk want de Borobudur is enorm. Zo enorm zelfs dat dit de grootste boeddhistische tempel ter wereld is. Als een lotusknop schijnt hij te zweven boven het landschap of een ingebeelde vijver. Het is opgezet als een grote stoepa, wat de boeddhistische kosmos voorstelt, hun versie van het universum : een vierkante basis met daarop een halve bol, bekroond met een piek. In de praktijk betekent dit dat de tempel uit negen plateaus bestaat : de onderste zes zijn vierkant, de bovenste drie zijn rond. De onderste terrassen vertegenwoordigen de wereld van verlangen  gesymboliseerd wordt door bas-reliëfs die het aardse leven en de menselijke zwakte uitbeelden; de volgende ronde terrassen symboliseren de weg naar de verlichting van boeddha, de piek wordt hier gesymboliseerd door een immense stoepa op de top die het sluitstuk vormt en die boeddha’s ultieme verlichting weerspiegelt, het zogenaamde nirwana.

Nadat de Borobudur een tijdje gesloten was, werd hij enkele jaren geleden heropend, gewapend met een nieuw scanningssysteem waarbij je één uur de tijd hebt om de eigenlijke tempel zelf te bezoeken en dit om de mensenstroom in bedwang te houden. Voordeel is wel dat er slechts honderd personen per keer toegelaten worden, wat maakt dat je in alle rust kan genieten van dit immense bouwwerk.

Een uur de tijd is echter niet veel om de 504 boeddha beelden te tellen die zich er officieel bevinden en nog minder om 2.672 bas-reliëfs stuk voor stuk te bewonderen. Al snel wordt duidelijk dat hier jaren en jaren moet aan gewerkt zijn. De heel gedetailleerde bas-reliëfs moeten het werk van heel wat vakmensen zijn geweest. En ook de boeddha’s uithakken, allemaal in een ander pose, moet een monumentaal werk zijn geweest, om nog maar te zwijgen over de boeddha’s die zich op de cirkelvormige hogere niveaus bevinden in kleinere  stoepa’s en die in de hoofdstoepa op de top. Ik voel me zelf in het nirwana door al die schoonheid om mij heen. Ik heb ogen te kort om alles in me op te nemen. Wat een meesters waren deze kunstenaars die met gemak duizend jaar geleden leefden. Wat een grootse visie hadden zij om met dit kunstwerk eer te betonen aan boeddha. Ik denk niet dat ze als opzet hadden het grootste boeddhistische monument ter wereld te voltooien, ze wilden enkel hun lof en liefde uitspreken en een plaats creëren om hun respect te betuigen met dit eerder toevallig, indrukwekkend resultaat. 

De Borobudur overtreft alle verwachtingen en niet ver gelegen van de Prambanan is het een bewijs dat moslims, hindoes, en boeddhisten destijds vredig samenleefden.

In het aanschijn van de Merapi waaraan door de lokale bevolking ook een spirituele betekenis wordt gegeven en die de kern vormt van hun tradities, wacht de eeuwigheid op de Borobudur. Zelfs de aanslagen van 1985 kregen hem deze keer niet klein.

Gelukkig geloven de inwoners dat de geesten van de vulkaan moeten worden gekalmeerd om uitbarstingen te voorkomen. Laten we hopen dat dit genoeg is om de Borobudur die eeuwigheid ook te gunnen.