Dag 2 - Kinshasa - Leven langs de Congostroom

Ben je ooit voorbereid op een reis naar Congo?

Zonnecrème, insectenspray, zonnebril en zonnehoed, malariamedicatie en antibiotica zijn zonder twijfel het belangrijkste dat er vandaag in mijn reiskoffer zit. Een open mind en flexibele instelling zijn al even belangrijk tijdens een reis als deze.

Vandaag begin ik aan mijn persoonlijkste avontuur tot nu toe. En die reis begint op de machtige Congostroom. Het water waar mijn grootvader zo van hield. De Congostroom is na de Nijl de langste rivier van Afrika maar wel door haar debiet de meest waterrijke en de levensader van Congo-Kinshasa. Het Congobekken voedt het op één na grootste regenwoud ter wereld en waarschijnlijk het belangrijkste, nog belangrijker dan het Amazone-woud, als de longen van onze planeet.

De Congorivier zorgt in de eerste plaats voor voedsel. Vissen is de belangrijkste activiteit hier en er wordt gevist op alles wat beweegt of zwemt, inclusief op de aanwezige krokodillen. Dat gebeurt met netten die vanuit de prauwen het water worden ingegooid. De vissers van Congo leven op en langs het water in kleine houten hutjes die ze maken van hout gekapt in het woud. Onze tocht op het water begint aan de jachthaven van Kinshasa. De jachthaven mét feestzaal die ooit het pronkstuk was van de rijke inwoners, ligt er maar vervallen bij. Met de moed der wanhoop proberen de werklui het wat op te kalefateren. Ook de jachten die aangemeerd liggen, hebben ooit betere dagen gekend. Het is één van die zaken die nog herinneren aan betere tijden, tijden onder Belgisch bestuur. Jawel.

Gelukkig gaan wij vandaag met een zeewaardig tuig te water. De motor brult, het water spat op en weg zijn we voor uren plezier op die machtige Congo in Congo.

Al snel passeren ons de eerste vissersboten, veelal bemand door jonge Congolezen die druk in de weer zijn met de visnetten. Op de achtergrond, voor  het grootste deel nog gehuld in smog, ontvouwt Brazaville zich, Brazaville de hoofdstad van buurland Congo-Brazaville, waarmee de Congostroom de grens vormt.

Na enige tijd varen komen we aan in Kinkole, een vissersdorp waar  heel wat bedrijvigheid heerst. Sommige vissers maken zich klaar om het water op te gaan, anderen houden zich bezig met hout zagen waarmee vissersboten worden gemaakt of hutjes worden gefabriceerd of verbeterd. Grotere vissersboten liggen halvelings op de oever en worden gerepareerd. Andere vissers doen nog een slaapje alvorens aan het grote avontuur te beginnen. 

We zitten hier op de zogenaamde middenloop van de Congo tussen Kinshasa en Kisangani. De Congostroom is niet overal bevaarbaar. Vanaf de monding in de Atlantische Oceaan tot aan de belangrijke havenstad Matadi is de waterweg uiteraard in prima staat. Tussen Matadi en Kinshasa (de zogenaamde benedenloop) is dat een ander verhaal. Vele uitstekende rotsen en een groot aantal opeenvolgende watervallen zorgen ervoor dat dit stuk zelfs totaal niet bevaarbaar is, de reden trouwens dat Europeanen pas laat het binnenland indrongen. Ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley die in opdracht van koning Leopold II de Congo opvoer, moest voor dit stukje rivier de boten op wielen zetten om verder te kunnen reizen. Hij noemde deze watervallen trouwens de Livingstone Watervallen, genoemd naar David Livingstone. Die onbevaarbaarheid is dan ook de hoofdreden voor de noodzaak van de aanleg van een spoorweg tussen beide steden om het goederentransport destijds te verzekeren. Vanaf Kisangani tot de bron van de Congo (de zogenaamde bovenloop) is de bevaarbaarheid opnieuw bijzonder klein.

Zelfs hier op het zogenaamde bevaarbare gedeelte, is die bevaarbaarheid relatief. De Congostroom wordt nooit uitgebaggerd zodat het slib zeer sterk aanwezig is en zandbanken zich continue verplaatsen. De grote vissersboten (die ook goederen meenemen) zijn dan ook allemaal platbodems. Een grote zwarte rookpluim achter zich latend, vertrekt één van die boten richting Kisangani (het voormalige Stanleystad) en zal daar stroomopwaarts makkelijk een maand over doen. Het gestomp en gerook is al van ver te horen én te ruiken. De luchtvervuiling in dit prachtig stukje natuur op deze aardbol, is een feit. Elektrificatie is hier ver te zoeken, zelfs iets minder vervuilende transportmogelijkheden zijn hier onmogelijk. Er is toch hout genoeg in het tropisch woud en dat wordt dan ook voor alles gebruikt. Technisch gezien is het verboden hout te kappen, maar daar trekt geen enkele Congolees zich iets van aan. Het is gratis en makkelijk te vinden en vooral … een Congolees ligt niet wakker van ecologie. Overleven is het enige wat voor hen telt.

De meeste vissersboten worden met de roeiriem voortbewogen. Bij andere verraadt de aanwezigheid van een jerrycan dat de boot met een motor wordt aangedreven. Elke dag weer trekken de vissers  ’s morgens met goede moed het water op, hopend op een goede vangst.

Eén van die vangsten verorberen wij vanmiddag in het Beach Safari, nog een oude glorie, nog een relikwie van het Mobutu regime.  Het was vroeger een prachtig resort gelegen aan de Congostroom en eigendom van de man die Mobutu aan de macht bracht.

Congo dat na de onafhankelijkheid in een diepe crisis raakte, werd een verdeeld land. Mobutu werd na zijn staatsgreep de verpersoonlijking van nationale eenheid en had misschien een seconde lang het beste voor met de bevolking maar viel niet veel later, zoals zovele leiders, voor de lokroep van macht en geld. Hij zou zijn land als een dictator besturen, met een bijna goddelijke cultus rond zijn persoon en onderdrukte elke tegenstand op meedogenloze wijze. Hij had nog slechts één ding voor ogen : zo snel mogelijk rijk worden. Hij vergaarde miljarden terwijl de bevolking honger leed. Hij bouwde paleizen in binnen- en buitenland waaronder zijn eigen Versailles in de jungle van Zaïre met een eigen landingsbaan. François Mitterand zou er ooit nog een glaasje champagne drinken. Hij veranderde de naam van het land in Zaïre, ook de rivier en de munt moesten eraan geloven. Nadat steun voor hem verdween in de jaren 90, werd ‘de Maarschalk’ ziek. Hij probeerde het politieke tij nog te keren maar het was te laat. Rebellen onder leiding van vader Kabila wierpen het regime omver. Mobutu verdween met de noorderzon … en met miljarden. God bleek dan toch sterfelijk en Zaïre brak volledig met de herinnering aan Mobutu.

Congo was herboren.