Dag 3 - Frank Lloyd Wright - ’I believe in God, only I spell it Nature’

No stream rises higher than its source. 

Whatever man might build, could never express or reflect more than he was. 

He could record neither more nor less than he had learned of life.

                                                                                                                                    - Frank Lloyd Wright

 

Het Guggenheim Museum in New York is zonder twijfel mijn favoriete museum wereldwijd. Nochtans zijn het niet de collecties die mij kunnen bekoren, maar de architectuur van het gebouw zelf. Een ingenieus schijnbaar oneindige gang die in spiraalvorm verder krult en waarlangs al die bekende kunstwerken staan opgesteld. Een spiraal die steeds hoger klimt en die ons naar het walhalla van de kunst brengt of zelfs naar de verlichting zowel letterlijk als figuurlijk. Immers een gigantische lichtkoepel vormt de sluitsteen van dit architectonische meesterwerk. Die enkele keer dat een bezoek aan het museum niet op mijn lijstje staat bij een citytrip naar New York,  probeer ik toch altijd via Central Park even tot daar te lopen en in bewondering voor de gevel te staan.  Omdat die ‘gang’ de structuur van het gebouw is en op die manier ook vanaf de straatkant zichtbaar is, geniet ik op die manier ook zo van het genie van de architect. Die architect aan wie dit vernuftig en vooral schitterend ontwerp ontsproot is de Amerikaan Frank Lloyd Wright.  

Hij wordt de vader van de moderne architectuur genoemd, maar  Frank Lloyd Wright was ook en bovenal een omstreden figuur.

Over het genie Frank Lloyd Wright bestaat geen twijfel. Hij gaf vorm aan de 20ste eeuwse manier van wonen. In een carrière die bijna zeventig jaar overspant, speelde hij een sleutelrol in de omwenteling van het architectenontwerp en liet een duizelingwekkende portfolio achter van meer dan duizend ontwerpen die een immense  verscheidenheid aan gebouwen omvat. Hij was bovendien de grondlegger van de zogenaamde ‘prairieschool’ met grote open ruimtes.  Hij startte een beweging  die wat hij zelf de organische architectuur noemde, omarmde. Kortom, het symbiotisch samengaan van het ontwerp met de mens en vooral met zijn omgeving.

Hij ontwierp het merendeel van de meest vooruitstrevende gebouwen van de 20ste eeuw. In die mate zelfs dat hij de technologie ver vooruit was. Dat had dan weer zijn weerslag op sommige van zijn ontwerpen waarbij er technische problemen ontstonden omdat de bestaande technologie onvoldoende was om zijn meesterwerken te ondersteunen. Dat technisch vernuft zorgde er echter wel voor dat één van zijn beroemdste ontwerpen, het Imperal Hotel in Tokyo, een zware aardbeving in de hoofdstad van Japan in 1923 overleefde terwijl er meer dan 100.000 doden geteld werden.

Frank Lloyd Wright ontwierp overheidsgebouwen, musea, wolkenkrabbers maar ook gezinswoningen.

Hij bouwde dan wel een thuis voor gezinnen maar maakte  ironisch genoeg, ook gezinnen kapot. Zo was hij maar liefst drie maal gehuwd en had hij acht kinderen. Een boterbriefje weerhield hem er niet van om zijn huidige gezin in de steek te laten voor een nieuwe liefde die later dan ook weer ingeruild werd voor de volgende dame. Maar daar stopten de schandalen niet. Hij verliet zijn eerste vrouw die hem zes kinderen schonk, voor de echtgenote van één van zijn cliënten. Ze hokten samen in Taliesin, een stulpje dat hij optrok voor hen in Spring Green, Wisconsin, zijn thuisbasis. Taliesin zou zijn echte grote liefde zijn, maar ook het decor van het grootste drama in zijn leven. In 1914, terwijl de architect in Chicago voor een groot project verbleef, bleef zijn geliefde Martha Cheney achter met enkele werkmannen op Taliesin. Haar twee kinderen uit haar eerdere huwelijk waren die dag op bezoek en nadat één van de knechten de lunch had geserveerd, liep hij de deur uit en startte een brand in de woonvertrekken. Toen ze probeerden te vluchten slachtte Julian Carleton hen af met een bijl. In totaal stierven zeven mensen waaronder Martha, haar kinderen en enkele werknemers van Frank LLoyd Wright. Na de begrafenis besloot Frank Lloyd Wright om Taliesin terug op te bouwen en noemde het Taliesin II. Enkele jaren later vernielde een nieuwe brand zijn thuis waarop hij  het opnieuw opbouwde tot Taliesin III. Hij gebruikte zijn eigen huis vooral om te experimenteren met materialen en ideeën. Samen met zijn leerlingen en bevriende kunstenaars werd er gebrainstormd en als resultaat bracht hij steeds verbeteringen aan. Het is hier op Taliesin dat hij  het Guggenheim Museum ontwierp.

Om aan de barre winters in het koude noorden te ontsnappen bouwde hij in de heuvels van Scottsdale, Arizona een ‘winterverblijf’ genaamd Taliesin West. Geheel volgens zijn visie om het ontwerp te laten versmelten met de omgeving,  bouwde hij zijn nieuwe verblijf met slechts één benedenverdieping. 

Daarbij gebruikte hij lokale steen en om die samen te houden, mengde hij woestijnzand door het cement.  Hij gebruikte canvas als dak zodat hij optimaal van het licht gebruik kon maken. Rode balken zorgde voor zijn favoriet kleuraccent. Net als voor velen van zijn andere ontwerpen, tekende hij ook de meubels uit. Hij wilde immers vermijden dat goedkoop of niet passend meubilair afbreuk zou doen aan zijn creaties. Sommige van die meubelontwerpen werden nog beroemder dan zijn gebouwen.

Taliesin West werd ook de thuisbasis voor zijn Fellowship, een opleiding waarbij hij aspirant architecten persoonlijk begeleidde en waarbij praktijkervaring hoog op de agenda stond, aangevuld met lezingen. Geweldig zou je denken, zo opgeleid worden door de grootmeester zelf. Maar er zat ook een donkere kant aan de opleiding. 

Zo was het lesgeld niet van de poes en werd er van de studenten ook verwacht bij te dragen aan het onderhoud van het complex inclusief de schoonmaak, bewerkten ze het land en kookten ze voor Frank met de oogst daarvan. Kritiek dat de studenten als goedkope slaven werden gebruikt en er zelf bovendien nog voor moesten betalen ook, dook al snel op. De ‘opleiding’ leek eerder tot doel te hebben

de dure levenswandel van Frank en zijn derde echtgenote te betalen. Hij had al heel zijn leven immers de gewoonte om boven zijn stand te leven.

Chronisch geldgebrek is nu 63 jaar na zijn dood nog steeds actueel. Om de nagedachtenis aan zijn droom levendig te houden, worden er rondleidingen tegen betaling gegeven op Taliesin West.

Vandaag is het complex bewaard gebleven zoals Frank Lloyd Wright het over de jaren uitbreidde met een tekenstudio, eetzalen, drie theaters waar destijds geweldige shows werden gegeven en die zo ontworpen werden voor de perfecte akoestiek, zijn kantoor en privé-vertrek. 

Bovendien werd er gezorgd voor slaapgelegenheid voor zijn studenten en personeel. Vóór die slaapvertrekken er waren, sliepen de studenten in tentjes buiten. Een minderheid van  hen en medewerkers die destijds nog met hem samenwerkten, wonen hier trouwens nog steeds en werken nog steeds aan ontwerpen  ondanks de hoge leeftijd. Alle gebouwen zijn met elkaar verbonden via een resem gangen, patio’s, vijvers en tuinen. Bovenop alle meubels ontwierp hij ook alle decoratie. Ik vlij mij neer in één van zijn bekendste creaties, dat ik het ‘Frank Lloyd Wright zeteltje’  noem in een strak, houten design en voel nog de aanwezigheid van het genie. Het lijkt allemaal eenvoudig ontworpen, maar net eenvoud creëren is misschien  het moeilijkste van allemaal. Taliesin West is zonder twijfel zijn meest persoonlijke ontwerp. En zijn opzet om het gebouw te laten opgaan in de omgeving is perfect gelukt.

Ontmoet nooit je idolen, wordt er wel eens gezegd, je kan alleen maar teleurgesteld worden. Uiteraard is Frank Lloyd Wright geniaal, charismatisch, uniek en een verdomd goede architect maar vandaag leer ik hier ook zijn donkere kant kennen; die van  narcist, slavendrijver, echtbreker, slechte vader en nukkig persoon maar bovenal een man met een groot ego. Hij noemde zichzelf de grootste architect van de Verenigde Staten aller tijden. Genialiteit komt nu eenmaal met ongeremdheid.

Hij blijft voor mij de geniale man die het Guggenheim Museum ontwierp, wat hem in mijn ogen nog steeds maakt tot één van de grootste architecten ooit. Spijtig genoeg was het hem niet gegund zijn meesterlijk ontwerp afgewerkt te zien. Hij stierf drie maanden voor de opening.

So long, Frank Lloyd Wright...

 

‘Building becomes architecture only when the mind of man consciously takes it and tries with all his resources to make it beautiful, to put concordance, sympathy with nature, and all that into it. 

Then you have architecture’       

                                                                                                                                    - Frank Lloyd Wright