Dag 5 – Op zoek naar onze broers en zussen in Kibale

'In the early 1960's, I brazenly used such words as 'childhood', 'adolescence', 'motivation', 'excitement', and 'mood' I was much criticised. Even worse was my crime of suggesting that chimpanzees had 'personalities'. I was ascribing human characteristics to nonhuman animals and was thus guilty of that worst of ethological sins - anthropomorphism' (Jane Goodall - 1993)

Wat Dian Fossey betekende voor de gorilla’s, betekende Jane Goodall voor de chimpansees. Ze bestudeerde 40 jaar lang het sociale en familiale leven van de chimpansee. Net zoals Dian Fossey, 

leefde ze van zeer nabij met de dieren. Tot nu is ze de enige mens die geaccepteerd werd als één van hen. Ze was de laagst gerangschikte in een groep chimpansees gedurende 22 maanden. Doordat ze zo dicht bij haar studieobject stond, gaf ze, in tegenstelling tot de wetenschappelijke aanpak van het identificeren van de dieren door het toekennen van nummers, namen aan de dieren. Deze vermenselijking maakte dat de wetenschap nogal argwanend stond tegen haar beschrijvingen van chimpanseegedrag in termen van menselijke handelingen. Haar benadering bleek echter een voltreffer en wordt door biologen tegenwoordig algemeen toegepast. Door haar persoonlijke benadering, observeerde ze zeer menselijk gedrag bij de chimpansees : omhelzingen, zoenen, schouderklopjes en zelfs kietelen. Allemaal handelingen die door ons beschouwd worden als menselijk. Bovendien ontdekte ze ook dat chimpansees werktuigen maken om het eten te vergemakkelijken. Moderne wetenschap catalogeert chimpansees tot de nauwste nog levende verwanten van de mens. Ze vertonen voor net geen 99% menselijk gedrag. 

Vanmiddag trekken we de bossen van het Kibale NP in voor een ontmoeting met onze broers en zussen. Het Kibale NP ligt net naast het Queen Elizabeth NP en herbergt een groot aantal apensoorten waaronder ook de bedreigde rode colobus en de L’Hoest apen. Maar het gebied is vooral bekend als habitat voor grote groepen chimpansees. Net zoals bij de gorilla’s krijgen we ook hier één uur om ons in de nabijheid van de chimpansees op te houden. Maar in tegenstelling tot de gorilla’s die zich rustig neerzetten voor een uitgebreide maaltijd, zijn de chimpansees veel beweeglijker. Ze houden van een snoepje, van vruchten, van een vers blaadje maar ook van zaden, bloesem, schors en boomsap. Kortom alles wat voor het grijpen ligt. Vooral van de vruchten van de bomen onder de verzamelnaam ficus, waarvan het bekendste voorbeeld de vijg is, zijn ze grote fan. En voor hun maaltijden en snacks vind je ze hoog in de kruinen van de bomen. Kibale NP is een regenwoud en  ook hier is de omgeving dichtbegroeid. Het wordt geen epische trip zoals onze tocht naar de gorilla’s, maar ook niet echt een wandeling in het park. De hoogte is navenant, maar gelukkig moeten we geen grote hoogteverschillen overwinnen. Het is vooral moeilijk om te navigeren tussen de uitstekende takken, grijpende lianen en verraderlijke wortels. Hier en daar moeten we een gat in de grond over of een boomstam over klimmen. In de verte zien we al tientallen toeristen druk met camera’s in de weer. Daar zal je ze hebben. In het dikke struikgewas, zien we zwarte schimmen van chimpansees. 

Ook al zijn ze niet zo groot als gorilla’s, het zijn toch imposante dieren. En inderdaad, je ziet al meteen menselijke trekken. Even krabben waar het jeukt, de omgeving in zich opnemen en dan met broer chimpansee verder op wandel trekken. Een andere lijkt zich voor ons te verstoppen in het dichte gebladerte maar we slagen er toch in een korte glimp van hem op te vangen. Met hun lange armen en korte benen zijn chimpansees kampioen-klimmers. Dat zien we al direct als één van onze verwanten een lekkernij ontwaart in een boom en als een speer omhoogklimt. Een lekker vijgje wordt in sneltempo binnen gewerkt. Zie ik zowaar pretlichtjes in zijn ogen? 

Andere chimpansees houden het bij een lekker groen blaadje, letterlijk toch, relaxend  op de grond. Aan blaadjes geen gebrek in een tropisch woud, je vindt ze er in alle maten en gewichten. Ook al zijn deze chimpansees gewend aan de nabijheid van mensen, toch merk je in tegenstelling tot bij de gorilla’s een zekere nervositeit bij hen. Zodra ze zich schijnbaar bewust worden van hun omgeving en dus ook van de mensenmassa, lopen ze zo snel mogelijk weg. En ik kan me ook niet van de indruk ontdoen, dat wij hen ook opjagen, door telkens de achtervolging op hen in te zetten. Een serene ontmoeting met onze verwanten zou ik het niet noemen. Nog minder sereen wordt het als ik me plotsklaps op het vluchtpad van een chimpansee bevind. Het dier lijkt weg te lopen voor een horde toeristen en komt aangestormd. Niet wetend wat te doen, probeer ik nog uit de weg te gaan, maar dat had ik beter niet gedaan. Het dier passeert me rakelings. Oef, dat was echt een close encounter. 

Dankzij Jane Goodall begrijpen wij deze dieren beter, maar begrijpen zij ons wel? Waarschijnlijk zien zij ons niet als hun nauwste verwanten, maar eerder instinctief als de ongekende vijand. We mogen dan wel niet met geweren op hun jagen, hen opjagen doen we in elk geval wel met een arsenaal fotocamera’s, smartphones en filmmateriaal waarbij we ons ook nog eens  om elkaar verdringen voor de beste plaats. We lijken wel een bende professionele paparazzi die een primeur geroken hebben. De nervositeit die we duidelijk bij hen oproepen, werpt bij mij nog meer vraagtekens op. Zoals of het wel een goed idee is om op chimpanseetrekking te gaan met een groep bestaande uit tientallen toeristen die zich figuurlijk storten op hun prooi als haaien die bloed geroken hebben.  Beter zou het zijn in beperkte groepjes deze dieren in alle rust te observeren. Binnen enkele dagen hebben we nog een trekking op het programma staan. Ik kan alleen maar hopen dat op zijn minst daar de sereniteit de bovenhand haalt. Broers en zussen, bedankt om de mens die zich graag superieur opstelt, maar zich soms toch als een beest gedraagt,  even te tolereren. Het ga jullie goed.